تهيه و پرورش غذای زنده ماهی

در علم تغذیه آبزیان تهیه و پرورش غذای زنده از اهمیت بسیاری برخوردار است به طوریکه پرورش بسیاری از آبزیان بدون غذای زنده عملا امکان پذیر نمی باشد.

خلاصه محاسن کاربرد غذای زنده در آبزیان بطور خلاصه در زیر آورده می شود:
1- هضم و جذب آسان
2- تامین میکرو المانها،اسیدهای آمینه ضروری،اسیدهای چرب و سایر فاکتورهای ضروری تغذیه.
3- ایجاد مقاومت در قبال عوامل بیماری زا و استرس های محیطی
4- رشد کافی گنادهای تناسلی و قابلیت تولید نسل بیشترو بهتر
5- کمک به هضم و جذب غذای کنسانتره
6- تولید آسان با قیمت نسبتا مناسب و ارزان

غذاهای زنده در عین حال که از تنوع مختلفی برخوردارند،دارای کیفیت های متفاوتی نیز می باشد. در این مجموعه ابتدا راجع به روشهای پرورش و یا تکنیک های تولید و جمع آوری پلانکتونها که وسیع ترین نوع غذای زنده را تشکیل مدهند مطالبی ارائه می گردد و سپس روشهای پرورش و جمع آوری دسته ای از کرمها و لاروهای حشرات به شرح زیر است:

تهیه و تولید غذای زنده
1- میکروالمنتها ( عناصر نادر)
تغذیه رکن اساسی در پرورش آبزیان است و غذا نقش مهمی در رشد و نگهداری و تولید مثل و مقاومت و سلامت موجود زنده ایفا می کند به طوریکه دانشمندان معتقدند اگر یک موجود زنده تغذیه خوبی داشته و شرایط زندگی خود را داشته باشد و شرایط محیطی پرورش آن مناسب باشد ، مشکلاتی از قبیل عدم رشد و بیماری و کمبود رشد اتفاق نمی افتد.

آبزیان قبل از اینکه به غذای کنسانتره عادت نمایند،دارای غریزه طبیعی جستجو و شکار موجودات زنده ریزدارند و با شکار آنها میکروالمنتها و مواد مغذی مورد نیاز خود را بدست می آورند. گرچه دالنشمندان در زمینه تولید غذای زنده نتوانسته اند غذای زنده خوبی را تولید کنند بسیاری از ماهیها با اینکه می توانند براحتی غذای کنسانتره را بخورند نمی توانند به خوبی هضم کنند یعنی به عبارت دیگر پرورش ماهی ها زمانی قرین موفقیت خواهد بود که با غذاهای طبیعی زنده توأم گردد. مثلا مشاهده شده اگر ماهی کپور فقط غذای کنسانتره بخورد بیش از %50 غذای خورده شده را به صورت هضم نشده دفع می کند.

محاسن کاربرد غذای زنده در پرورش آبزیان:
1- تأمین میکروالمنتها و اسیدهای آمینه ضروری و چرب و سایر ترکیبات تسریع کننده رشد.
2- ایجاد مقاومت در برابر عوامل بیماری زا و استرس های محیطی
3- رشد گنادهای تناسلی و قابلیت تولید تسل بیشتر و بهتر
4- کمک به هضم و جذب غذای کنسانتره
5- تولید آسان و با قیمت نسبتا مناسب
6- هضم و جذب آسان
مهمترین مسئله پرورش دهنه تولید غذا، الفبای پرورش تولید غذای زنده است بطوریکه پرورش بسیاری از آبزیان بدون غذای زنده عملا امکان پذیر نمی باشد.

تقسیم بندی غذای زنده بر اساس اندازه:
1- ریز جلبکهای میکروآلجی(فیتو پلانکتونها):
اندازه 2 تا 20 میکرون و تغذیه کنندها عبارتند از: دو کفه ای ها Bivalves که در تمام عمرشان فیتوپلانکتون فاژ(خورنده) هستند. میگوهای پنائیده در مرحله زوآ،روتیفر،کوپه پودا،آرتمیا،ماهی و غیره.
2- روتیفرها:
اندازه 20 تا 50 میکرون- تغذیه کنندگان: سخت پوستان،میگو در مرحله مایسیس، ماهیان دریایی.
3- آرتمیا:
800 تا 400 میکرون که به صورت ناپلی و متا ناپلی مصرف می شود.تغذیه کنندگان، سخت پوستان و ماهی ها.
4- غذاهای زنده بزرگتر از 400 میکرون ( لارو شیرونومیده،کرمها).

روتیفرها:
شاخه: Aschelminthes کرم سانان
رده: Rotatoria
راسته: Eutatoria
زیر راسته: Brachionidae
خانواده: Brachionidae
جنس: Brachionus
گونه: Plicatilis

مقدمه:
روتیفر گونه Brachionus plicatilis در ابتدا در دهه 50 تا 60 میلادی به عنوان یک آفت در حوضچه پرورش مارماهیان شناخته شد. محققین ژاپنی دریافتند روتیفر مذکور به عنوان یک غذای موثر مناسب برای مراحل لاروی ماهیان دریایی است. دسترسی به مقادیر زیادی از منبع غذایی سبب موفقیت در تکثیر بیش از 60 گونه ماهی دریایی و 18 گونه از سخت پوستان شده است
.
زیست شناسی و چرخه حیات:
عمر روتیفرها در دمای 25 درجه سانتی گراد بین 4/4-4/3 روز تخمین زده شده است. لارو آنها عموما بعد از 5/1-5/0 روز به بلوغ رسیده سپس ماده ها شروع به تخم گذاری می کنند. تخم گذاری معمولا هر 4 ساعت یکبار انجام می شود. هر روتیفر ماده طی حیات خود 10 عدد تخم می کند. همانطور که در جدول 3-1 نشان داده شده است فعالیت تولید مثلی روتیفر به دمای روز بستگی دارد.

روتیفرها به دو روش تولید مثل می کنند. اگر شرایط مناسب باشد به روش غیرجنسی و اگر شرایط نامناسب باشد به روش جنسی تولید مثل می کنند.

n2 کروموزومی دیپلوئیدها
n کروموزمی هاپلوئید
دو روش تولید مثل در چرخه زندگی Brachionus plicatitis وجود دارد که عبارتند از:
1- روش غیر جنسی ( پارتنوزنر یا بکرزایی ) amictic
2- روش جنسی mictic

در تولیدمثل به طریق بکرزایی ماده های amictic)) تولید تخم های آمیکتیک( دیپلوئید یا n2 کروموزمی) میکنند.این تخمها پس از تکامل و تفریخ به ماده های آمیکتیک تبدیل می شوند. در اثر شرایط خاص محیطی روتیفرهای ماده به روش جنسی وبه طریق پیچیده تری تولید مثل می نمایند که نتیجه آن تولید ماده های آمیکتیک و میکتیک است.

اگرچه این دو نوع روتیفر از لحاظ شکل ظاهری تفاوتی با هم ندارد اما ماده های میکتیک تخم های هاپلوئید یا n کروموزومی تولید میکنند. لاروهای حاصل از تفریخ تخمهای میکتیک بارور شده پس از تکامل به نرهای هاپلوئید تبدیل میشوند.اندازه این روتیفر نر حدودا 4/1 روتیفرهای ماده است.

روتیفرهای نر دستگاه گوارش و کیسه مثانه ندارند ولی در عوض بیضه ای واحد و چند قسمتی دارند که از اسپرم پر است.تخم های میکتیک که پس از تفریخ به نر تبدیل می شوند بطور قابل ملاحظه ای کوچکترند.

در حالیکه تخم های لفاح یافته میکتیک بزرگتر بوده و لایه خارجی آنها ضخیم تر و کمی دانه دانه است. در اثر ترکیب تخم میکتیک با اثر حاصل از روتیفر نر تخم زمستانه ( نهفته resting egg) ) بوجود می آید. تخم های زمستانه تنها بعد از اینکه تحت شرایط محیطی ویژه ای قرار گرفتند،تفریخ شده و پس از تکامل به ماده های آمیکتیک تبدیل می شوند ( شرایط محیطی ویژه نظیر تغییر در میزان دما و شوری محیط).

تنها چند گونه از روتیفرها که متعلق به جنس براکینوس می باشند در آبزی پروری مورد استفاده قرار میگیرد.گونه ای که در سطح جهان بیشتر از آن استفاده می شود Brachionus plicatilis میباشد.این گونه جهان داخلی بوده و در آبهای شور ساحلی زیست می کند دارای لوریکایی به طول 340-100 میکرون است.
در آبزی پروری تقسیم بندی ماده ای با توجه به شکل ظاهری روتیفر انجام شده است.

بر این اساس دو نوع روتیفر قابل تشخیص هستند:
الف- روتیفر کوچک S-type ( small)
Branchionus rotundiformis ( لوریکا در این گونه 210-100 m است).
ب – روتیفر های بزرگ L-type ( larg)
Brachionus plicatilis ( لوریکا این گونه بین 340-130 m است).

تفاوتهای بین این دو نوع روتیفر به آسانی بر اساس ویژگی ظاهر یشان قابل تشخیص بوده و به شرح ذیل است:
طول لوریکا در روتیفر L-type دامنه ای بین 340-130 میکرون ولی در روتیفر S-type در دامنه ای بین 210-100 میکرون میباشد.بعلاوه لوریکا در S-type دارای خارهای نوک مانند است در حالیکه در L-type خارهای قلاب دار بلند با زاویه منفرجه دارند.
در نواحی گرمسیری روتیفرهایی موسوم به SS-type ( super small) موجود دارند.
این روتیفرها از لحاظ ژنتیکی تفاوتی با گونه S-type ندارند امااندازه آنها کوچکتر از نوع S-type است.

روتیفرهای S-type از لحاظ دمای بهینه و رو به رشد با یکدیگر تفاوت دارند.دمای بهینه برای رشد نوع S-type برابر با 35-28 درجه سانتی گراد است. در حالیکه این دما برای روتیفر L-type برابر با 25-18 درجه سانتی گراد می باشد.از آنجایی که این دو نوع روتیفر در بسیاری از اوقات با هم مشاهده می شوند با استفاده از بالا بردن یا پایین آوردن دمای محیط می توان سویه خالص روتیفری بدست آورد.

روتیفرها در دماهای پایین تر از حد معمول خود قادر به زادو ولد نیستند وبه این روش می توان تیپ مورد نظر را از گردونه رقابت خارج نمود.
این نکته هم حائز اهمیت است که در کنار بروز تفاوتهای بین سویه ای از لحاظ اندازه روتیفر تفاوتهای مهم درون سویه ای هم ممکن است در اثر تفاوت در میزان شوری محیط زندگی و یا نوع رژیم غذایی پدیدار گردد.

چنین حالت چند شکلی ( پلی مورفیسم Poly morphism) حداکثر در 15 درصد جمعیت رخ می دهد.
روتیفرهایی که از مخمر نانوایی تغذیه می کنند غالبا بزرگتر از انواعی هستند که جلبکهای زنده را مصرف مینمایند.

شرایط عمومی پرورش روتیفرهای دریایی:
1- شوری:
اگرچه Brachionus plicatilis می تواند طیف وسیعی از شوری 97-1 ppt را تحمل کند اما تولید مثل بهینه اش در زیر ppt35 اتفاق می افتد. در مواردیکه شوری مخزن پرورش شکارچی روتیفر بیش از ppt 5 با شوری محیط کشت روتیفر تفاوت داشته باشد قبل از ریختن روتیفر به مخزن مذکور باید عمل سازگاری روتیفر با شوری جدید انجام شود زیرا شوک ناگهانی شوری ممکن است از شنای روتیفر جلوگیری نموده و یا حتی سبب مرگ و میر آنها گردد.

2- دما:
انتخاب دمای بهینه برای پرورش روتیفر بسته به سویه روتیفر های n در مقایسه با روتیفرهای stip در دماهای پایین تری پرورش می یابند. در محدوده دمای بهینه غالبا افزایش دما منجر به افزایش قدرت تولید مثلی خواهد شد.
اما پرورش روتیفر در دمای بالاتر با افزایش هزینه غذا توأم خواهد بود.صرفنظر از افزایش هزینه غذا باید به مسئله افزایش تعداد دفعات غذا دهی روزانه و کاهش میزان غذای داده شده در هر وعده ها توجه ویژه ای نمود.رعایت این نکته برای حفظ کیفیت خوب آب و پیشگیری از دوره های پرخوری و گرسنگی ضروری است.

در دماهای بالا روتیفرهایی که گرسنه مانده باشد خیلی سریعتر ذخایر کربوهیدرات و چربی بدن خود را به صفر می رسانند. در دماهای پایینتر از حد بهینه نرخ رشد جمعیت روتیفربطور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. به جدول 1-3 رجوع شود.

3- اکسیژن محلول:
روتیفرها در آبی که میزان اکسیژن محلول کم و حداقل 2Mlgr/lit باشد می توانند زنده بمانند.میزان اکسیژن در محلول آب به دما،شوری آب،تراکم روتیفرو نوع غذا بستگی دارد.بمنظور پیشگیری از آسیب رساندن فیزیکی به جمعیت روتیفر شدت هوا دهی نباید خیلی زیاد باشد.
4- PH
روتیفرها در طبیعت در ph بالای 6/6 زندگی می کنند. اما در شرایط پرورش بهترین نتایج زمانی بدست می آید که ph بالای 5/7 باشد.
5- آمونیاک NH3
نسبت NH3 به NH4 تحت تاثیر دما و PH آب است.مقادیر زیاد آمونیاک غیریونیزه (آمونیوم) برای روتیفرها سمی است اما به نظر میرسد که پرورش روتیفر در غلظتهای آمونیاکی کمتر از 1 mlgr/lit بی خطر باشد.

6- باکتریها:
پزودوموناس Pseudomonas و اسینیتوباکتر Acinetobacter باکتریهای فرصت طلبی هستند که عموما در محیط های کشت روتیفر وجود داشته و به عنوان منابع غذایی مهمی برای روتیفر بشمار می روند. مثلا تعدادی از گونه های Pseudomonas ویتامین b12 تولید می کنند که این در حالیست که کمبود ویتامین مزبور ممکن است عاملی محدود کننده در رشد روتیفر ها باشد.
اگر چه اغلب باکتریها برای روتیفرها بیماریزا نیستند اما از تکثیر آنها باید پیشگیری نمود.زیرا خطر تجمع و انتقال آنها از طریق زنجیره غذایی ممکن است ضرری بر موجودات شکارچی داشته باشد.

غنی سازی محیط های کشت روتیفر عموما باعث می شود که فلر باکتریایی ( جمعیت باکتریایی) از باکتریهای cytophaga/flavobacterium به حالت باکتریاییAlcalignes/pseudomonas تغییر یابد. این تغییر تا حدودی در اثر رشد سریع باکتریهای فرصت طلبی است که سطوح زمینی زیاد را برای رشد ترجیح می دهند.

7- مژه داران:
حضور مژه داران Hypotrichaو Halotricha در محیطهای کشت متراکم روتیفر مطلوب نیست زیرا رقیب غذایی روتیفرها هستند. عموما زمانی چنین مژه دارانی در محیط کشت روتیفر پیدا می شوند که شرایط پرورش روتیفر از حد بهینه خارج می گردد. ضایعات متابولیکی تولید شده مژه داران سبب افزایش میزان نیتریت no2یک بار منفی در آب و در نتیجه کاهش ph می گردد. اما هربه حال مژه دارای اثر مثبتی بر تمیز شدن مخزن پرورش دارند زیرا باکتریها و دتریتهای موجود در محیط را مصرف می کنند.

با افزودن فرمالین با غلظت کم و بمیزان 20 mlgr/lit به مخزن کشت جلبک می توان بطور معنی داری آلودگی پروتوزوایی را کاهش داد. البته این کار باید 24 ساعت قبل از معرفی جلبک به محیط کشت روتیفر انجام شود. غربال کردن و تمیز کردن روتیفرها با استفاده از فیلترهای فیتوپلانگتونی با چشمه ریزتر از 50 میکرون سبب کاهش تعداد مژه داران یا سایر آلودگیهای ریز می گردد.

پرورش روتیفرهای آب شیرین:
متداولترین روتیفرهای آب شیرین که به طریق انبوه کشت می شوند عبارتند از :
1- Brachionus rubens
2- Brachionus calyciflorus

این روتیفرها دمای 31-25 درجه سانتی گراد را تحمل می کنند و در طبیعت در آبهای با ترکیب های یونی مختلف تکثیر می یابند. این روتیفرها را می توان بطور موفقیت آمیز با ریز جلبکهای سندسموس Scendesmus فاکوس Phacus و کلرلا Chlorella و همچنین مخمر و جیره های غذایی کالچر سلکو و روتی ریچ ” سمهای تجاری” پرورش داد.