آبزی پروری پایدار : استفاده معقول از منابع طبیعی

در این مقاله به آبزی پروری پایدار : استفاده معقول از منابع طبیعی می پردازیم. آبزی پروری بر اساس آب و زمین استوار است. (اکثرا” آب شیرین و همچنین آب لب شور و دریا)
در مقیاس جهانی منابع آب شیرین کمیاب و گران قیمت است. در حال حاضر حدود ۴۱ درصد جمعیت جهان در حوزه رودخانه ها زندگی می کنند که در معرض کم آبی قرار دارند. در سال ۲۰۵۰ ، ۷۰ درصد جمعیت جهان با کمبود آب مواجه خواهند بود. در آبزی پروری آب موجود در استخر بر اثر تبخیر و نفوذ در زمین از بین میرود.

اگر چه پساب و فاضلاب استخرها مجددا قابل استفاده است و نتوان آنرا آب کاملا ضایع محسوب کرد ولی ممکن است در بسیار ی از موارد به دلیل افت کیفیت و محدودیت دسترسی مورد استفاده مجدد قرار نگیرد. معمولا بر حسب فصل و میزان رطوبیت حدود ۲ تا ۱۰ میلیمتر آب استخر بطور روزانه بر اثر تبخیر از دسترس خارج میشود که حدود ۲۰ تا ۱۰۰ متر مکعب در هکتار می باشد. نفوذ آب از استخرهایی که مناسب ساخته شده اند و نه استخرهایی که دارای بالاترین خاک نفوذ پذیر هستند کمتر از ۵ میلیمتر در روز است. میزان تبخیر و نشت اب در یک استخر در حدود ۱۰ میلیمتر در روز و یا ۳۵۰۰ میلیمتر در سال می باشد. در نتیجه یک استخر یک هکتاری در حدود ۳۵۰۰۰ متر مکعب در سال برای جایگزینی آب تبخیری و نشتی به آب نیاز دارد.

زمین های آبزی پروری باید در جوار منابع آب قابل اطمینان همچون رودخانه و دریاچه ها و چاه های آرتزین بوده و کم و بیش مسطح و به آسانی تخلیه شود. این نوع اراضی برای سایر هدف هایی همچون شهر سازی، کشاورزی، تفریحی و گردشگری دارای تقاضای بالایی است و از سوی دیگر با محدودیت های حفاظتی در مناطق تالاب ها و جنگل های حرا مواجه است.

مزارع آبزی پروری دریایی، آب شیرین چندانی مصرف نمی کنند اما در مناطق ساحلی گسترش یافته اند جایی که زمین شدیدا محدود است. ۶۰ درصد از جمعیت دنیا در ۶۰ کیلومتری از سواحل دریا زندگی می کنند و دو سوم شهرهای با جمعیت بالای ۲.۵ میلیون نفر نیز در مناطق ساحلی واقع شده اند.

مناطق ساحلی از نظر اکولوژیکی حساس بوده و دارای جنگل های مانگرو و صخره های مرجانی و اکوسیستم های منحصر بفرد می باشند. لذا این مناطق تحت حفاظت بوده و برای توسعه استخرهای پرورشی با مخالفت های عمومی و قانونی مواجه می باشند. بطور مثال در هند که تراکم جمعیت در مناطق ساحلی بالا است دادگاه عالی هند در سال ۱۹۹۶ تصمیم گرفت که اجازه استخر تا محدوده ۵۰۰ متری از داغ آب دریا صادر نگردد و دیگر کشورها نیز ساخت استخرهای ساحلی را محدود نموده اند بطوریکه اخذ اجازه احداث استخر در سایت های آبزی پروری دارای فرآیندی سخت و زمان بر است.

هدف نخست آبزی پروری پایدار و توسعه آبزی پروری تولید ماهی بیشتر بدون افزایش قابل ملاحظه استفاده از منابع طبیعی (آب و زمین) است.(Avnimelech et al :۲۰۰۸)
توسعه متراکم آبزی پروری با افزایش اثرات زیست محیطی همراه است. در فرایند تولید مقادیر زیادی از ضایعات آلودکننده از قبیل غذاهای خورده نشده و مدفوع تولید میشود. به همراه پساب مزارع پرورش آبزیان موادی همچون غذا، ترکیبات ارگانیگ و غیر ارگانیک مثل آمونیوم، فسفات، کربن ارگانیک محلول و مواد ارگانیگ به محیط وارد میشود. مواد غذایی زاید وارد شده به محیط موجب آلودگی آب شده و علاوه بر آن آب های تخلیه شده به محیط باعث افزایش میکروارگانیسم های حامل بیماری و تولید گونه های مهاجم بیماری می شود.

برای تولید یک کیلوگرم ماهی با فرض ضریب تبدیل غذایی ۱ تا ۳ به مقدار ۱ تا ۳ کیلو گرم ماده غذایی خشک نیاز است. حدود ۳۶ درصد از غذا بصورت مواد زائد ارگانیک دفع میشود. حدود ۷۵ درصد از غذا بصورت N و P مصرف نشده در آب باقی می ماند. در یک سیستم متراکم پرورش آبزیان که حدود ۳ تن ماهی تیلاپیا وجود دارد با یک جمعیت ۵۰ نفری از انسان برابری می کند این توده زنده از نظر تولید مواد زائد با مواد زائدی که توسط اجتماعی از ۲۴۰ نفر تولید میشود برابری می کند.

بنابراین میتوان نتیجه گرفت که این توده ماهی تقریبا” ۵ برابر بیوماس انسانی مواد زائد تولید می کند و دلیل این موضوع این است که دامنه رژیمی ماهی محدود می باشد و بخش زیادی از غذای هضم نشده باقی مانده و دفع میشود. عادت تغذیه ای ماهی به آناتومی سیستم گوارش ماهی ارتباط دارد. طول روده ماهی کوتاه است و نسبت روده به طول بدن ماهی کوچک است. بطور نمونه طول روده ماهی کپور ۲ تا ۲.۵ برابر طول بدن است در حالیکه در گاو و گوسفند به ترتیب ۲۰ و ۳۰ برابر بزرگتر است. روده انسان حدود ۳ تا ۴ برابر از طول بدن بزرگتر است.

در نتیجه غذا در روده ماهی برای مدت کوتاهی باقی می ماند و به همین دلیل باید غذای ماهی قابلیت هضم داشته باشد و از سوی دیگر بر خلاف حیوانات خشکزی که انرژی خود را از کربوهیدارات ها و لیپیدها تامین می کنند ماهی انرژی را از پروتیئن بدست می آورد و بدن ماهی از ۶۵ تا ۷۵ درصد پروتئین تشکیل شده است.

بنابراین نیاز پروتئینی ماهی ۲ تا ۳ برابر بیشتر از این حیوانات است. آمونیوم یکی از محصولات نهایی سوخت و ساز پروتئین می باشد همه عوامل به بالا بردن میزان نیتروژن در آب کمک می کند. در آب مقدار آمونیاک (NH۳) و آمونیوم (NH۴)بسته به میزان PH و دما در حال تعادل است که به مجموع آن مقدار کل نیتروژن آمونیاکیtotal ammonium nitrogen )(TAN) ) اطلاق میشود.

اگرچه هر دو فرم آمونیاک ممکن است برای ماهی سمی باشد ولی شکل غیر یونیزه آن سمی تر است و این موضوع به این واقعیت نسبت داده میشود که آمونیوم نسبت به آمونیاک توانایی حل چربی را داشته و به آسانی از غشاء بیولوژیک عبور میکند در بیشتر موارد میزان آمونیوم درغلظت بالای ۱.۵ میلی گرم در لیتر برای ماهیان پرورشی تجاری سمی است اما در بیشتر موارد مقدار قابل قبول آمونیوم غیر یونیزه در سیستم آبزی پروری در حد ۰.۰۲۵ میلی گرم در لیتر است به هر حال حد سمی بودن تا حدود زیادی به قدرت و نوع گونه ، اندازه ، ارگانیک های پالایش کننده ، فلزات ، نیترات ، شوری و PH بستگی دارد.

علاوه بر تولید مقادیر زیادی از مواد زاید، استفاده از پودر و روغن ماهی بعنوان جزء اصلی غذا یکی دیگر از عوامل ناپایداری در آبزی پروری است. تقریبا” یک سوم تولیدات جهانی پودر ماهی در غذای آبزی پروری مورد استفاده قرار می گیرد سهم پودر ماهی استفاده شده در تولید ماهی از ۱۰ درصد در سال ۱۹۸۸ به ۱۷ درصد در سال ۱۹۹۴ و ۳۳ درصد درسال ۱۹۹۷ رسیده است، بنابراین آبزی پروری ممکن است یک نوشدارو باشد لیکن عامل ترویج کننده نابودی ذخایر آبزیان جهان محسوب میشود.

نسبت مصرف غذای ماهی وحشی به ماهی پرورشی در حدود ۱: ۱.۴۱ برای تیلاپیا. ۱: ۵.۱۶ برای گونه های دریایی است. هزینه خرید غذای برای ماهی پرورشی ۵۰ درصد هزینه های تولید را تشکیل میدهد و بالا بودن هرینه ناشی از قیمت ترکیبات پروتئینی آن می باشد .بطور میانگین از مجموع هزینه های تامین مواد غذایی تنها ۲۵ درصد آن به محصولات قابل برداشت تبدیل میشود .بنابراین برای پایداری بیشتر به منابع پروتئین ارزان و همچنین بهبود راندمان تبدیل غذایی نیاز است.

هدف دوم آبزی پروری پایدار  : توسعه فعلی و آینده آبزی پروری توسعه سیستم های پایدار است که به محیط زیست آسیب نرساند.
افزایش تولیدات آبزی پروری از یک میلیون تن در سال ۱۹۵۳ به بیش از ۲۰۰ میلیون تن در سال ۲۰۵۰ به همراه حفاظت از محیط زیست و کسب درآمد بیشتر برای تولید کندگان نقش آبزی پروری را پیچیده کرده است.

هزینه های غذا در حال افزایش است و افزایش آن در آینده دور از انتظار نیست به دلیل افزایش تقاضا برای سرمایه گذاری های نوین موجب افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی شده است و این رقابت ها باعث شده است تا قیمت ها افزایش یابد علاوه بر آن ملاحظات اقتصادی و زیست محیطی و گسترش تولیدات با شیوه سوخت زیستی، بخش قابل توجهی از تولید کنندگان غذا را از چرخه تولید خارج نموده و کاهش تولید غذا، قیمت ها را افزایش داده است افزایش قیمت سوخت و دیگر فاکتورها موجب افزایش هزینه های تولید شده است و در طول دهه گذشته درآمد آبزی پروران کاهش یافته است و تعدادی از مزارع نیز به دلیل عدم توان رقابت تعطیل شده اند.

هدف سوم آبزی پروری پایدار : توسعه صنعت آبزی پروری مبتنی بر افزایش سود نسبت به هزینه و تقویت و پایداری اقتصادی و اجتماعی
این هدف باید با توسعه بیشتر برنامه های تغذیه با راندمان بالا، استفاده کمتر از سیستم های تولید گران، بکارگیری تکنولوژی تولید با راندمان بالا و کاهش مصرف انرژی که باعث کاهش هزینه تولید میگردد همراه گردد.

علاوه بر سه محدودیت ذکر شده متخصصان آبزی پروری باید خود را با تقاضای بازار برای عرضه محصول با کیفیت بالا ، سالم ، جذاب و محصولات قابل قبول برای جامعه هماهنگ نمایند. یکی از پاسخ های اصلی به هدف های ذکر شده در بالا توجه به استفاده از فناوری های زیستی و تکنولوژی سوخت زیستی است.

منبع :
Why do we need new technologies for aquaculture ?
Biofloc technology – A practical guide Book
y-Avnimelech

مترجمین : محمد رضا عسکری پور – علی کریمی