آماده سازی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی

در این مقاله میخواهیم به آماده سازی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی بپردازیم. در مزارع پرورش ماهی زنجیره ی فعالیت های مربوط به پرورش از آغاز پرورش لارو تا مرحله ی پایانی صید و ارائه ی ماهی به بازار وابستگی بسیار تنگاتنگ باهم دارند. به نحوی که در این زنجیره هرگونه تغییر، گسستگی و یا بی توجهی در اجرای موارد ضروری اثرات جبران ناپذیری در میزان تولید نهایی خواهد داشت. بنابراین در تمام مراحل دقت و توجه در اجرای نکات فنی امری ضروری و در حقیقت ضامن یک تولید خوب و سودآمد است.

اولین و مهمترین بخش این زنجیره آماده سازی استخرهای پرورش ماهی است به طوریکه اثرات آن در تمام طول دوره پرورش مشهود است.
آماده سازی استخر عبارت است از:
تمام فعالیت هایی که استخر را از هر نظر برای انتقال ماهی به آن مهیا کند و شامل:
-تخلیه ی آب استخر
-خشک کردن
-مرمت و تعمیرات لازم
-آهک پاشی
-شخم زدن
-صافی گذاری
-کوددهی
-آب گیری
-و در نهایت بررسی تولیدات طبیعی استخر است.

در این زمینه شما را با آماده سازی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی آشنا می کنیم.

تخلیه:
اصول اساسی در رابطه با آماده سازی قبل از ماهی دار نمودن استخر ماهی تخلیه ی آب استخر است تا مقدمات کار برای پرورش ماهی در دوره بعد محیا شود.

قبل از تخلیه آب استخر توجه به این سه نکته ضروری به نظر می رسد:
۱- زمان تخلیه آب استخر
۲- سرعت تخلیه
۳- شکل تخلیه
زمان تخلیه ی آب استخر بهتر است در ابتدای صبح انجام شود.

سرعت تخلیه آب به شکل، مساحت، عمق، شیب کف و نوع خروجی آن بستگی دارد. اگر تراکم ماهیان در استخر زیاد باشد بهتر است سرعت تخلیه را کاهش دهیم تا منجر به تلفات ماهیان نشود. شکل تخلیه آب استخر معمولاً به دو روش ثقلی و پمپاژ انجام می شود.

خشک کردن استخر:
بعد از تخلیه کامل آب استخر سعی می شود در زمستان حداقل دو تا سه ماه استخرها را خشک نگه دارند زیرا این عمل فواید زیادی دارد.
ازجمله:
۱- تابش نور خورشید باعث تجزیه ی لجن و بقایای پوسیده ی گیاهان می شود.
۲- در زمستان به دلیل سردی هوا انگل ها و پارازیت ها نابود می شوند و این به نوبه ی خود در ایجاد بیماری های ماهی جلوگیری می کند.
۳- خشک کردن کف استخر باعث افزایش تولید طبیعی استخر در فصل پرورش ماهی می شود.

علف زنی کناره ی استخر:
باید توجه داشت که وجود پوشش گیاهی در شیب دیواره ی استخر سبب استحکام دیواره می شود اما از طرف دیگر برای جلوگیری از بروز بیماری ها به ویژه دیپلوستومون که حلزون ها میزبان واسطه آن هستند باید علف های کناره ی دیوار را از بین برد تا زیستگاه حلزون از بین برود برای مبارزه با حلزون بهتر است علف های دیواره ی استخر سوزانده شود و علف های سایر نقاط بریده شود و برای مصرف غذای ماهی آمور برسد در ضمن از سوزاندن تمام پوشش گیاهی موجود در حاشیه دیواره ی استخر باید خودداری کرد.

آهک پاشی:
پس از خارج نمودن تمام آب استخر طبیعتاً استخر در معرض تابش نور خورشید قرار میگیرد و کف استخر ترک بر می دارد اگر کف استخر مرطوب بود آهک را به صورت پودر روی نقاط محلول می پاشیم تا موجودات مضر مانند ماهیان هرز ، مار، قورباغه ولارو به اثر بالا بودن PH از بین بروند درمورد استفاده از آهک دلایل مختلف زیادی ذکر شده ولی به طور عمده برای ضدعفونی استخر هایی که لجن کم دارند ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم آهک را به صورت محلول دریک هکتار اضافه می کنیم.

استفاده از آهک به خصوص در خاک های اسیدی نقش بسیار مهمی دارد سنگ های آهکی به عنوان یک نوع کود محسوب می شوند و تا حد زیادی کلسیم مورد نیاز گیاهان را تأمین می کند سنگ های آهکی در استخرهای پرورش ایجاد تعادل در حالت اسیدی خاک می کند. متعادل ساختن خاک یا آب استخر سبب رشد گیاهان و حیوانات آبزی و در نتیجه افزایش غذای طبیعی ماهیان می شود به طور عمده برای ضدعفونی بهسازی کربنات های خاک خنثی کردن PH های اسیدی در استخر دارای لجنی از آهک استفاده می شود. افزایش آهک به دلایل ذکر شده باید با مطالعه ی دقیق انجام شود تا در طول دوره مشکل آفرین نباشد.

شخم زدن و دیسک زدن:
شخم زنی استخرهای پرورش ماهی گرمابی به منظور اصلاح، احیا و بهبود آنها انجام میشود. عمل شخم زدن استخر معمولاً به صورت سطحی انجام می شود شخم عمیق فقط در چند مورد خاص انجام می شود.

اول اینکه زمانیکه استخر بزرگ بوده و از مقدار زیادی نی پوشیده شده باشد.
دوم زمانیکه لایه ی هوموسی کف استخر ضخیم باشد و شخم زدن آن مشکل باشد. لازم به ذکر است که لایه هوموسی بسیار ضخیم وقتی ایجاد می شود که استخر بسیار حاصلخیز باشد. به منظور انجام یک شخم زنی خوب خاک کف استخر باید ۱۸۰ درجه زیر و رو شود، اگر خاک فقط ۹۰ درجه جابجا شود رستنی هایی مانند نی به سرعت دوباره رشد و نمو خواهند کرد و از این رو رستنی ها دوباره باید قطع شوند که این عمل مستلزم صرف هزینه و وقت زیادی است.

مکان هایی که لجن بین ۱۰ الی ۱۵ سانتی متر هستند اشکالی ایجاد نمی کند چنانچه بین ۵۰ الی ۷۰ سانتی متر باشد می باید آن را تراشیده و از استخر بیرون بیاوریم. شخم باعث می شود که خاک ۱۰ الی ۱۵ سانتی متر زیر و رو شود، در نتیجه اکسیژن بیشتری به خاک برسد و از این رو در بالا بردن تولید مؤثر است. یک نکته ی مهم در شخم زدن، این عمل باعث می شود گازهای خطرناکی مثل متان و آمونیاک که سمی و خطرناک هستند از خاک خارج شوند و ماهی ها دچار سوء تغذیه و در نهایت باعث مرگ و میر آنها نشوند.

بهترین وسیله ی شخم زنی ماشین های شخم زنی چرخنده است. این ماشین در چندین مدل ساخته شده است و قابل دسترسی است. این وسیله خاک را به خوبی جابجا می کند و سبب بالا آمدن لایه های غیر حاصل خیز زیرین می شود بدون اینکه این لایه های حاصل خیز مدفون شوند در عین حال سبب تراز شدن سطح، یکنواختی بستر استخر و نابودی ریشه های درهم پیچیده ی گیاهان مضر و نامطلوب می شود.

کوددهی استخرها:
افزایش میزان تولید در واحد سطح به فاکتورهای متعددی بستگی دارد که از بین آنها افزایش حاصلخیزی و میزان باروری آب استخر به وسیله کوددهی به عنوان یک موضوع مهم باید به آن توجه شود. با دادن کودهای آلی و شیمیایی کمبود مواد بیوژن ، جبران گردیده و سبب تولید و افزایش سریع زی شناوران گیاهی یا فیتوپلانکتون و باکتری ها می شود. باکتری ها و زی شناوران گیاهی غذای زی شناوران جانوری هستند و بقایای زی شناوران گیاهی مرده غذای جانوران کف زی هستند.

زی شناوران گیاهی و جانوری و موجودات کف زی غذای اصلی ماهیان پرورشی هستند و مجموع آنها بازده طبیعی تولید ماهی استخرها را تعیین می کند. اولین شرط مثمر ثمر بودن کود دادن استخرها شامل خنثی بودن خاک و آب است.در صورتی که PH اسیدی باشد باید با به کار بردن آهک آن راخنثی کنند. زی شناوران گیاهی موجودات ریز یا میکروسکوپی هستند که عمل فتوسنتز را همانند گیاهان انجام می دهند در طی فرایند فتوسنتز آب ودی اکسید کربن را از محیط می گیرند و در حضور نور خورشید به مواد آلی تبدیل و مقداری نیز گاز اکسیژن تولید می کنند.

اساس تغذیه ی ماهی کپور نقره ای را زی شناوران گیاهی تشکیل می دهند. میزان رشد کپور نقره ای بستگی کامل به تراکم و حضوری زی شناوران گیاهی در استخر دارد. زی شناوران جانوری موجودات ریز بوده و از زی شناوران گیاهی تغذیه می کنند. میزان رشد و نمو و تکثیر زی شناوران جانوری به میزان حضور زی شناوران گیاهی بستگی دارد . زی شناوران جانوری خود مورد تغذیه ماهی ها به ویژه ماهی سرگنده قرار می گیرد.

کود دادن اصولی باید همواره تحت نظر کارشناسان متخصص و مجرب و همچنین تحت کنترل صورت بگیرد تا با خطر کمبود اکسیژن محلول و تغییرات PH در یک دامنه وسیع و تولید گاز های مضر مانند آمونیاک ، متان و سولفید هیدروژن مواجه نشد. کود گاوی بهترین نوع کود است و مقدار آن ۳ تا ۵ تن درهکتار است. کودگاوی را به این دلیل می دهیم که در طول زمان پرورش به تدریج تجزیه و ازت و فسفر در استخر آزاد و در نهایت ذرات ریز ذره بین به نام فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون تولید می شود.

فیتوپلانکتون را فیتوفاک و زئوپلانکتون را بیگهد مصرف می کند و باعث بالا رفتن تولید ماهی در استخر می شود. فیتوپلانکتون ذرات ریز ذره بینی هستند که در اثر عمل فتوسنتز در اثر تابش نور خورشید تولید می شود. فیتو یعنی گیاه و به مصرف فیتوفاک می رسد. زئو یعنی جانور و به مصرف ماهی سرگنده می رسد. کوددهی باید به صورت کپه ای و بوسیله فرقون و توسط کارگر و با فاصله ریخته شود و از ریختن کود در یکجا خودداری کنیم.

آبگیری استخر پرورش ماهی:
برای آبگیری استخرها باید حجم مورد نیاز را مشخص کرد. حجم آب مورد نیاز (برحسب مترمکعب) برابر است با حجم هندسی به علاوه حجم آب تلف شده که شامل سه قسمت آب تبخیرشده در زمان معین، مقدار آب نفوذ کرده در خاک و پرت آبی که عبارت است از : نشست ازطریق دیواره ها و منافذ دریچه های خروجی
حجم آب موردنیاز=حجم آب تلف شده(مترمکعب)+ارتفاع متوسط(متر)×مساحت

مفید استخر (مترمربع)
به طور متوسط میزان تبخیر آب در تابستان در مناطق معتدل ۱/۵ تا ۲ لیتر در ثانیه در هکتار است و در مناطق گرم ۳ الی ۴ لیتر در ثانیه در هر هکتار است اما میزان نفوذپذیری بستگی به نوع خاک استخر دارد و هر چه میزان رس موجود در خاک بیشتر باشد میزان نفوذ پذیری کمتر خواهد بود معمولاً میزان نفوذپذیری را با میزان بازندگی برابر می کنند آب را باید از منابع غیر آلوده از لحاظ فیزیکی و شیمیایی استفاده نمود. منابع آب از ۲ قسمت تشکیل شده است یا از آب جاری مثل رودخانه ها، نهرها، جویبارها و یا هرز آبهای فصلی که همه ی آنها از آب باران است یا آب شدن برف ها و یا از منابع زیرزمینی مثل چشمه ها ،قنات ها ،چاه های عمیق و نیمه عمیق.

روش آبگیری :
روش متداول آبگیری استخرهای ماهی مختلف است. اما بهترین روش جهت انتقال آب بر استخرهای پرورش روش ثقلی است دراین روش آب را از نقاطی با ارتفاع بالاتر از سطح استخر به وسیله ی کانال های ارتباطی به استخر هدایت می کنند در جاهایی که امکان آبگیری به روش ثقلی وجود نداشته باشد از روش پمپاژ آب استفاده می کنند.

کیفیت آب :
کیفیت آب مورد استفاده در تمام طول سال باید متناسب با نیاز های استخر های پرورش ماهی باشد و هیچگونه منبع تغییردهنده ی کیفیت آب یا آلوده سازی در منطقه وجود نداشته باشد. آبهای زیرزمینی مانند آب چاه و چشمه دارای ترکیب و کیفیت تقریباً ثابتی هستند ولی آب های جاری و سطحی ممکن است تحت تأثیر عوامل تغییردهنده ی کیفیت را در بگیرد و آب نهرها و رودخانه ها نباید مستقیم وارد استخر بشوند زیرا ممکن است رسوبات و مواد نا مناسبی به داخل استخر انتقال پیدا کند به هرحال از بین کلیه ی آب ها بهترین آب آبی است که رنگ آن سبز متمایل به زرد باشد چون برای غنی سازی این آب از نظر غذای زنده شامل زی شناوران گیاهی و جانوری نیاز به کوددهی زیاد نیست و در نتیجه هزینه ی تولید کمتر می شود.

زمان آبگیری:
استخرها ۵ تا ۱۰ روز قبل از کشت ماهی باید کاملاً پر از آب شوند و نسبت به کوددهی و غنی سازی اولیه اقدام لازم را انجام داد بنابراین اگر استخرها به مدت زیادی پر از آب باشند و سپس ماهی دار شوند مشکلات عدیده ای بوجود می آید.
معمولاً زمان آبگیری استخرها بستگی به شرایط اقلیمی منطقه دارد و هر استانی تاریخ آبگیری حوضچه هایش با استانهای دیگر فرق می کند اما ۵ تا ۱۰ روز قبل از کشت ماهی استخر باید کاملاً آبگیری شده باشد.

سرعت آبگیری:
سرعت آبگیری استخر پرورش ماهی باید متناسب با گونه و کیفیت آب باشد. معمولاً برای استخر هایی که در آن ماهی کشت می شود ابتدا نصف استخر آبگیری می شود درمورد استخرهایی که جهت پرور ماهی گوشتی آبگیری می شود سرعت آبگیری باید طوری باشد که حداکثر در ۳ روز آب استخر تکمیل بشود.

عمق آبگیری:
عمق استخر ها عامل بسیار مهمی در تعیین عمق آب است. در استخرهای نوزادگاه عمق آن ۸۰ سانتی متر تا ۱/۵ متر، در استخرهای پرورش ماهی انگشت قد ۱ تا ۲ متر و در استخرهای پرواربندی ۱/۵ تا ۲ متر به طور متوسط آبگیری می شوند وعمق آب استخر رسوب گیر حداقل ۳متر.

منبع : سازمان جهاد کشاورزی خوزستان
اداره ی کل شیلات استان خوزستان