نکروز عفونی بافت خون ساز (IHN)

نکروز عفونی بافت خون ساز (IHN) یک بیماری هموراژیک (خون ریزی دهنده) حاد آزاد ماهیان است. این بیماری در لارو ها و بچه ماهیان اتفاق می افتد و تحت عناوین بیماری ویروسی آزاد ماهی سیاه (چینوک) رودخانه سانترامنتو و بیماری ویروسی آزاد ماهی سوکای نیز نامیده شده است.

عامل و همه گیر شناسی بیماری
عامل این بیماری یک رابدو ویروس است که در سیتوپلاسم سلول های مبتلا تکثیر می یابد. در دمای شصت درجه سانتی کراد در مدت پانزده دقیقه غیر فعال می شود.
بهترین دمای تکثیر ویروس ۱۸ – ۳ درجه سانتی گراد است. این بیماری ابتدا از آمریکای شمالی گزارش گردید ولی در سال های اخیر بیماری های مشابهی از ژاپن ، کره ، چین و اروپا گزارش شده است.

سن ابتلا بیشتر بین هفت تا پانزده روزگی است ولی تا یک سالگی نیز ممکن است بیماری در ماهیان اتفاق بیافتد. بیشترین مرگ و میر در دمای ۱۲ درجه سانتی گراد اتفاق می افتد و در شرایط طبیعی بالای ۱۵ درجه سانتی گراد تلفات قطع شود.
بیشترین میزان شیوع بیماری IHN در آمریکا در آزاد ماهی سیاه ، آزاد ماهی صورتی ، آزاد ماهی سوکای ، قزل آلای رنگین کمان و و قزل آلای خال قرمز بوده است.

در ژاپن آلودگی تجربی در آزاد ماهی چوم و آماگو بررسی شده است و این ماهی ها نیز حساسیت بالایی داشته اند. در بین آزاد ماهیان اقیانوس آرام، ماده ها بیشتر از نر ها حامل ویروس بودند.
آزمایشات روی فراورده های تولید مثلی نشان داد که سی و چهار در صد ماده ها و پنج در صد نر ها حامل ویروس بوده اند و ماهیان آلوده ای که زنده باقی مانده اند، حاملین مخفی ویروس محسوب می شوند.

وقتی این حاملین تحت شرایط استرس های محیطی و فیزیولوژیکی قرار می گیرند به علت ضعف سیستم ایمنی دوباره بیماری را بروز می دهند.
انتقال بیماری از طریق آب آلوده (انتقال افقی) و یا از طریق والدین (عمودی) صورت می گیرد. دوره نهفته سازی بسته به دمای آب فرق می کند. در دمای ده درجه سانتی گراد این دوره ۷ – ۴ روز طول می گشد. درصد تلفات ممکن است به ۱۰۰ در صد نیز برسد.

علائم بالینی و ضایعات
ماهیان نورس آلوده معمولا بی حال و سست بوده و در کناره های استخر ها (به خاطر کندی جریان آب) حرکت می کنند. ماهیان مبتلا به آرامی شنا می کنند و گاهی حرکات چرخشی یا شنای عمودی و حرکات ناگهانی دارند.
در صورت تحریک ماهیان ممکن است حالت تشنجی در ماهیان دیده شود ولی مجددا آرام می شوند پوست تیره رنگ شده ، بیرون زدگی چشم ، آسیت یا آب آوردگی شکم در آن ها قابل مشاهده است.

آب شش ها رنگ پریده بوده، در قاعده باله ها خون ریزی دیده می شود، گاهی خون ریزی سر سوزنی (پتشی) در نقاط مختلف پوست اتفاق می افتد. هم چنین قالب های مدفوعی سفید رنگی از مخرج ماهیان آویزان است. انحراف ستون فقرات در یک در صد تا پنج در صد ماهیان زنده مانده ممکن است دیده شود.

در بررسی کالبد گشایی ، اندام های داخلی (مخصوصا کلیه و کبد) دچار کم خونی بوده و روده ها خالی از غذاست. در معده و روده ها مایعی شبیه موکوس سفید رنگ متمایل به زرد وجود دارد.
حفره بطنی حاوی مایع آسیتی با رنگ روشن و خون ریزی های نقطه ای در چربی احشایی ، مزانتر ، صفاق ، پانکراس ، کیسه ، شنا ، مننژ و پریکارد دیده می شود. کبد ، کلیه ها و طحال معمولا رنگ پریده هستند و روده خلفی ممکن است دچار خون ریزی شود.

در بررسی آسیب شناسی در ماهیان کمتر از شش ماه تغییرات وسیع پاتولوژی در کلیه ها ، طحال ، کبد ، پانکراس و در سلول های گرانولر دستگاه گوارش دیده می شود. بافت خون ساز کلیه کانون اولیه عفونت است و به طورشدیدی دچار نکروز می شود.

توبول ها و گرومرول های کلیه کمتر درگیر می شوند . اما بافت خون ساز طحال به شدت نکروز می شود . هم چنین تغییرات نکروتیک موضعی را در کبد می توان مشاهده کرد. نکروز سلول های دانه دار در لایه های مختلف مخاط روده یک علامت تشخیصی پاتلوژیکی در ماهیان ۴ – ۳ ماهه است.
در بافت های مبتلا تعداد زیادی لنفوسیت و گلبول های سفید چند هسته ای تجمع پیدا می کنند و پر خونی مشهود است. گلبول های قرمز در بافت های عضلانی تجمع پیدا می کنند ولی نکروز سلول های مخطط دیده نمی شود.

در ماهیان ۱۴ – ۷ ماهه آسیب سلول های بدن شدید نیست ولی در ناحیه قدامی کلیه و طحال می توان تغییرات نکروتیک را مشاهده کرد. در ماهیان مبتلا اغلب گنجیدگی داخل سیتوپلاسمی و داخل هسته ای در سلول های پانکراس و کلیه ها دیده می شوند.
تغییراتی نیز در پارامتر های خونی ماهیان آلوده IHN ایجاد می شود. در ماهیان آلوده میزان گلبول های سفید کاهش یافته ، لکوسیت ها و ترومبوسیت ها تخریب شده و تعداد زیادی بقایای سلول دیده می شود.

در نمونه رنگ آمیزی شده کلیه های قدامی مقدار بیشتری از بقایای سلولی را نشان می دهند و نیز حضور ماکروفاژ ها با سیتوپلاسم واکوئله مشهود است.
تعداد اریتروسیت های نابالغ در خون محیطی زیاد می باشد. کاهش در میزان هماتوکریت ها ، هموگلوبین ، بی کربنات ، بیلی روبین ، کلسیم ، کلرید ها و فسفر دیده می شود. میزان گلوکز و پرتئین کل پلاسما تغییری را نشان نمی دهند.

تشخیص نکروز عفونی بافت خون ساز (IHN)
تشخیص احتمالی بیماری بر اساس علائم بالینی، سن، گونه ماهی، موقعیت جغرافیایی، تاریخچه و وضعیت سلامتی کل ماهیان صورت می گیرد و تشخیص قطعی بر اساس جداسازی ویروس از کشت سلولی و شناسایی آن با استفاده از میکروسکوپ الکترونی و روش های سرولوژی می باشد.

ویروس این بیماری در ماهیان مسن تر (بالای یک سال) ایجاد علائم بالینی نمی کنند و تشخیص آن با روش PCR صورت می گیرد جدا سازی ویروس در این ماهیان معمولا بی نتیجه است.
در هنگام تخم ریزی ممکن است بتوان ویروس را از ماهیان مولد جدا کرد. ویروس به ندرت از تخم ها و لارو های دارای کیسه زرده که بیماری حاد را نشان نمی دادند قابل جدا کردن است.

در ماهی های مبتلا به فرم حاد بیماری بهترین محل نمونه گیری برای جدا کردن ویروس، آب شش ها، مایع تخمدانی، ناحیه تحتانی روده، طحال و زوائد پیلوریک است.
ویروس از مغز و خون کمتر جدا شده است. هم چنین ویروس را می توان از موکوس های تجمع یافته در سطح بدن جدا کرد.

به دلیل وجود میزان بالای ویروس در مایع تخمدانی و هم چنین سهولت حمل و نقل آن نمونه انتخابی برای آزمایش جهت تشخیص ویروس، مایع تخمدانی است. در نر ها بافت کلیه، طحال و فراورده های جنسی جهت نمونه گیری ارجحیت دارد.

تیره های سلولی FHM , RTG – ۲ , CHES – ۲۱۴ و EPC برای تکثیر و کشت ویروس IHN مورد استفاده قرار می گیرند. دمای مطلوب برای رشد این بیمای ۱۵ – ۱۰ درجه سانتی کراد است ، ولی در دمای ۲۰ – ۵ درجه سانتی گراد نیز رشد می کند.
در بررسی با میکروسکوپ الکترونی طول رابدو ویروس های این بیماری ۱۹۰ – ۱۵۰ نانومتر تخمین زده شده است و قطر ویروس نیز حدود ۹۰ نانومتر می باشد.

پیشگیری ، کنترل و درمان
بهترین و اقتصادی ترین روش ، ممانعت از تماس بین ویروس و میزبان می باشد. حذف بچه ماهیان آلوده و ضد عفونی کردن تخم ها با یدوفور ها تا حدی موثر است.
اما ممکن است بیماری با تمام تمهیدات مدیریتی در مراکز پرورشی اتفاق بیافتد. تهیه بچه ماهیان باید از مراکز معتبر بوده، عدم وجود ویروس IHN در آن ها تائید شده باشد.

بهتر است سیستم آب رسانی به روش موثری ضد عفونی شود (ازون یا اشعه UV) ضد عفونی کردن تخم ها با محلول یدوفور به مدت پانزده دقیقه در PH ۶ به میزان ۱۰۰ PPM در از بین بردن ویروس تا حدودی موثر می باشد.
مطالعات اولیه نشان می دهد که اگر بچه ماهیان نورس را در دمای بالای پانزده درجه سانتی گراد نگهداری کنیم ، تلفات ناشی از IHN کاهش پیدا می کند ولی ماهیان زنده می توانند حاملین ویروس باشند.

نوزاد های ناشی از هیبرید قزل آلای رنگین کمان تریپلوئید با ماهی آزاد کوهرند نسبت به این بیمار ویروسی مقاوم تر می باشند. دارو های مختلف ضد ویروسی از رشد ویروس عامل IHN در کشت سلولی ممانعت می کند.

درمان ماهیان توسط ۶ – تیونیوزین با D – B – ۱ ریبوفورانازول ۵ – هیدروکسی یوراسیل میزان بقای ماهیان را افزایش می دهد. در صورت تزریق داخل صفاقی ویروس های کاهش حدت یافته و یا غیر فعال به ماهیان فوق ، ایمنی نسبت به ویروس ایجاد می شود.