درمزارع پرورش ماهی زنجیره ی فعالیت های مربوط به پرورش از آغاز پرورش لارو تا مرحله ی پایانی صید وارائه ی ماهی به بازار وابستگی بسیار تنگاتنگ باهم دارند .به نحوی که دراین زنجیره هرگونه تغییر،گسستگی ویا بی توجهی در اجرای موارد ضروری اثرات جبران ناپذیری درمیزان تولید نهایی خواهد داشت. بنابراین درتمام مراحل دقت وتوجه دراجرای نکات فنی امری ضروری ودرحقیقت ضامن یک تولید خوب و سودآمد است.
اولین ومهمترین بخش این زنجیره آماده سازی استخرهای پرورش ماهی است به طوریکه اثرات آن درتمام طول دوره پرورش مشهود است.آماده سازی استخر عبارت است از:
تمام فعالیت هایی که استخر را از هرنظر برای انتقال ماهی به آن مهیا کند وشامل:
-تخلیه ی آب استخر
-خشک کردن
-مرمت وتعمیرات لازم
-آهک پاشی
-شخم زدن
-صافی گذاری
-کوددهی
-آب گیری
-ودرنهایت بررسی تولیدات طبیعی استخراست
دراین زمینه شماراباآماده سازی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی آشنامی کنیم:
تخلیه:
اصول اساسی دررابطه باآماده سازی قبل از ماهی دارنمودن استخرماهی تخلیه ی آب استخر است تا مقدمات کار برای پرورش ماهی دردوره بعد محیا شود. قبل از تخلیه آب استخر توجه به این سه نکته ضروری به نظر می رسد:
۱-زمان تخلیه آب استخر
۲-سرعت تخلیه
۳-شکل تخلیه
زمان تخلیه ی آب استخر بهتر است درابتدای صبح انجام شود.
سرعت تخلیه آب به شکل، مساحت، عمق، شیب کف و نوع خروجی آن بستگی دارد. اگر تراکم ماهیان دراستخر زیاد باشد بهتر است سرعت تخلیه راکاهش دهیم تا منجر به تلفات ماهیان نشود. شکل تخلیه آب استخر معمولاًبه دوروش ثقلی وپمپاژ انجام می شود.
خشک کردن استخر:
بعد از تخلیه کامل آب استخرسعی می شود در زمستان حداقل دو تا سه ماه استخرها راخشک نگه دارند زیرا این عمل فواید زیادی دارد. ازجمله:
۱-تابش نورخورشید باعث تجزیه ی لجن و بقایای پوسیده ی گیاهان می شود.
۲-در زمستان به دلیل سردی هوا انگل ها و پارازیتهانا بود می شوند واین به نوبه ی خود درایجاد بیماری های ماهی جلوگیری می کند.
۳-خشک کردن کف استخر باغث افزایش تولید طبیعی استخر در فصل پرورش ماهی می شود.
علف زنی کناره ی استخر:
باید توجه داشت که وجود پوشش گیاهی درشیب دیواره ی استخر سبب استحکام دیواره می شود اما از طرف دیگر برای جلوگیری از بروز بیماری ها بویژه دیپلوستومون که حلزون ها میزبان واسطه آن هستند باید علفهای کناره ی دیوار را از بین برد تا زیستگاه حلزون ازبین برود برای مبارزه با حلزون بهتر است علفهای دیواره ی استخر سوزانده شود وعلفهای سایر نقاط بریده شود وبرای مصرف غذای ماهی آمور برسد درضمن از سوزاندن تمام پوشش گیاهی موجود در حاشیه دیواره ی استخر باید خودداری کرد.
آهک پاشی:
پس از خارج نمودن تمام آب استخرطبیعتاً استخر درمعرض تابش نورخورشید قرارمیگیرد وکف استخر ترک بر می دارد اگر کف استخر مرطوب بود آهک را به صورت پودر روی نقاط محلول می پاشیم تا موجودات مضر مانند ماهیان هرز ، مار، قورباغه ولارو به اثر بالابودن pH ازبین بروند درمورد استفاده از آهک دلایل مختلف زیادی ذکرشده ولی به طور عمده برای ضدعفونی استخر هایی که لجن کم دارند ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم آهک را به صورت محلول دریک هکتار اضافه می کنیم. استفاده از آهک به خصوص درخاک های اسیدی نقش بسیار مهمی دارد سنگهای آهکی به عنوان یک نوع کود محسوب می شوند وتا حد زیادی کلسیم موردنیاز گیاهان راتأمین می کند سنگهای آهکی دراستخرهای پرورش ایجاد تعادل درحالت اسیدی خاک می کند. متعادل ساختن خاک یا آب استخر سبب رشد گیاهان وحیوانات آبزی ودرنتیجه افزایش غذای طبیعی ماهیان می شود به طور عمده برای ضدعفونی بهسازی کربناتهای خاک خنثی کردن pHهای اسیدی در استخردارای لجنی از آهک استفاده می شود. افزایش آهک به دلایل ذکر شده باید بامطالعه ی دقیق انجام شود تادر طول دوره مشکل آفرین نباشد.
شخم زدن ودیسک زدن:
شخم زنی استخرهای پرورش ماهی گرمابی به منظور اصلاح، احیا و بهبود آنها انجام میشود. عمل شخم زدن استخر معمولاً به صورت سطحی انجام می شود شخم عمیق فقط درچند مورد خاص انجام می شود.
اول اینکه زمانیکه استخر بزرگ بوده وازمقدار زیادی نی پوشیده شده باشد.
دوم زمانیکه لایه ی هوموسی کف استخر ضخیم باشد وشخم زدن آن مشکل باشد .لازم به ذکر است که لایه هوموسی بسیارضخیم وقتی ایجاد می شود که استخر بسیار حاصلخیز باشد. به منظور انجام یک شخم زنی خوب خاک کف استخر باید ۱۸۰درجه زیرورو شود اگر خاک فقط۹۰ درجه جابجا شود رستنی هایی مانند نی به سرعت دوباره رشد و نموخواهند کرد وازاین رو رستنی ها دوباره باید قطع شوند که این عمل مستلزم صرف هزینه و وقت زیادی است . مکانهایی که لجن بین ۱۰الی۱۵ سانتی متر هستند اشکالی ایجاد نمی کند چنانچه بین۵۰الی۷۰ سانتی متر باشد می باید آن را تراشیده وازاستخر بیرون بیاوریم .شخم باعث می شود که خاک ۱۰الی۱۵ سانتی متر زیرورو شود درنتیجه اکسیژن بیشتری به خاک برسد وازاین رو در بالابردن تولید مؤثر است. یک نکته ی مهم در شخم زدن ، این عمل باعث می شود گازهای خطرناکی مثل متان وآمونیاک که سمی و خطرناک هستند از خاک خارج شوند و ماهی ها دچار سوء تغذیه ودرنهایت باعث مرگ ومیر آنها نشوند .بهترین وسیله ی شخم زنی ماشینهای شخم زنی چرخنده است. این ماشین درچندین مدل ساخته شده است وقابل دسترسی است. این وسیله خاک را به خوبی جابجا می کند وسبب بالاآمدن لایه های غیر حاصل خیز زیرین می شود بدون آینکه این لایه های حاصل خیز مدفون شوند درعین حال سبب تراز شدن سطح ،یکنواختی بستر استخر ونابودی ریشه های درهم پیچیده ی گیاهان مضر ونامطلوب می شود.
کوددهی استخرها:
افزایش میزان تولید در واحد سطح به فاکتورهای متعددی بستگی دارد که ازبین آنها افزایش حاصلخیزی ومیزان باروری آب استخر بوسیله کوددهی به عنوان یک موضوع مهم باید به آن توجه شود بادادن کودهای آلی وشیمیایی کمبود موادبیوژن ، جبران گردیده وسبب تولید وافزایش سریع زی شناوران گیاهی یا فیتوپلانکتون و باکتری ها می شود.باکتری ها و زی شناوران گیاهی غذای زی شناوران جانوری هستند وبقایای زی شناوران گیاهی مرده غذای جانوران کف زی هستند .زی شناوران گیاهی وجانوری وموجودات کف زی غذای اصلی ماهیان پرورشی هستند ومجموع آنها بازده طبیعی تولید ماهی استخرها راتعیین می کند. اولین شرط مسمن ثمر بودن کوددادن استخرها شامل خنثی بودن خاک وآب است.درصورتی که pHاسیدی باشد باید با به کار بردنآهک آن راخنثی کنند. زی شناوران گیاهی موجودات ریز یا میکروسکوپی هستند که عمل فتوسنتز را همانند گیاهان انجام می دهن درطی فرایند فتوسنتز آب ودی اکسید کربن رااز محیط می گیرند ودرحضور نور خورشید به موادآلی تبدیل و مقداری نیز گاز اکسیژن تولید می کنند. اساس تغذیه ی ماهی کپور نقره ای را زی شناوران گیاهی تشکیل می دهند . میزان رشد کپورنقره ای بستگی کامل به تراکم وحضوری زی شناوران گیاهی دراستخر دارد. زی شناوران جانوری موجودات ریز بوده واز زی شناوران گیاهی تغذیه می کنند. میزان رشد و نمو وتکثیر زی شناوران جانوری به میزان حضور زی شناوران گیاهی بستگی دارد . زی شناوران جانوری خود مورد تغذیه ماهی ها بویژه ماهی سرگنده قرار می گیرد. کود دادن اصولی باید همواره تحت نظر کارشناسان متخصص و مجرب و همچنین تحت کنترل صورت بگیرد تا باخطر کمبود اکسیژن محلول وتغییرات pHدریک دامنه وسیع وتولید گاز های مضرمانند آمونیاک ، متان وسولفید هیدروژن مواجه نشد. کود گاوی بهترین نوع کود است ومقدار آن ۳تا۵ تن درهکتار است .کودگاوی را به این دلیل می دهیم که درطول زمان پرورش به تدریج تجزیه وازت وفسفر دراستخرآزاد ودرنهایت ذرات ریز ذره بین به نام فیتوپلانکتون وزئوپلانکتون تولید می شود. فیتوپلانکتون را فیتوفاک وزئوپلانکتون رابیگهد مصرف می کند وباعث بالارفتن تولید ماهی دراستخر می شود. فیتوپلانکتون ذرات ریز ذره بینی هستند که دراثرعمل فتوسنتز دراثرتابش نورخورشید تولید می شود. فیتو یعنی گیاه وبه مصرف فیتوفاک می رسد. زئویعنی جانور وبه مصرف ماهی سرگنده می رسد .کوددهی باید به صورت کپه ای وبوسیله فرقون وتوسط کارگر و بافاصله ریخته شود و ازریختن کود در یک جا خودداری کنیم.
آبگیری استخر پرورش ماهی:
برای آبگیری استخرها باید حجم مورد نیاز را مشخص کرد. حجم آب مورد نیاز (برحسب مترمکعب )برابر است با حجم هندسی به علاوه حجم آب تلف شده که شامل سه قسمت آب تبخیرشده درزمان معین، مقدارآب نفوذ کرده درخاک و پرت آبی که عبارت است از : نشست ازطریق دیواره ها ومنافذ دریچه های خروجی
حجم آب موردنیاز=حجم آب تلف شده(مترمکعب)+ارتفاع متوسط(متر)×مساحت مفیداستخر(مترمربع)
به طورمتوسط میزان تبخیرآب درتابستان درمناطق معتدل ۵/۱ تا۲لیتر درثانیه درهکتار است ودرمناطق گرم۳الی۴لیتر درثانیه درهرهکتاراست اما میزان نفوذپذیری بستگی به نوع خاک استخر دارد و هر چه میزان رس موجود در خاک بیشتر باشد میزان نفوذ پذیری کمترخواهد بود معمولاًمیزان نفوذپذیری را با میزان بازندگی برابر می کنند آب را باید از منابع غیر آلوده از لحاظ فیزیکی وشیمیایی استفاده نمود. منابع آب از۲قسمت تشکیل شده است یا از آب جاری مثل رودخانه ها، نهرها، جویبارها و یا هرز آبهای فصلی که همه ی آنها از آب باران است یا آب شدن برفها و یا ازمنابع زیرزمینی مثل چشمه ها ،قنات ها ،چاه های عمیق ونیمه عمیق.
روش آبگیری :
روش متداول آبگیری استخرهای ماهی مختلف است. اما بهترین روش جهت انتقال آب براستخرهای پرورش روش ثقلی است دراین روش آب را ازنقاطی با ارتفاع بالاتر ازسطح استخر بوسیله ی کانلهای ارتباطی به استخر هدایت می کنند درجاهایی که امکان آبگیری به روش ثقلی وجود نداشته باشد ازروش پمپاژ آب استفاده می کنند.
کیفیت آب:
کیفیت آب مورد استفاده درتمام طول سال باید متناسب با نیاز های استخر های پرورش ماهی باشد و هیچگونه منبع تغییردهنده ی کیفیت آب یا آلوده سازی درمنطقه وجود نداشته باشد. آبهای زیرزمینی مانند آب چاه وچشمه دارای ترکیب وکیفیت تقریباً ثابتی هستند ولی آب های جاری و سطحی ممکن است تحت تأثیر عوامل تغییردهنده ی کیفیت را در بگیرد وآب نهرها و رودخانه ها نباید مستقیم وارد استخر بشوند زیرا ممکن است رسوبات و مواد نا مناسبی به داخل استخر انتقال پیدا کند به هرحال از بین کلیه ی آب ها بهترین آب آبی است که رنگ آن سبز متمایل به زرد باشد چون برای غنی سازی این آب از نظرغذای زنده شامل زی شناوران گیاهی وجانوری نیاز به کوددهی زیاد نیست ودرنتیجه هزینه ی تولید کمتر می شود.
زمان آبگیری:
استخرها ۵تا۱۰ روزقبل ازکشت ماهی بایدکاملاًپراز آب شوند و نسبت به کوددهی وغنی سازی اولیه اقدام لازم را انجام داد بنابراین اگر استخرها به مدت زیادی پر از آب باشند وسپس ماهی دارشوند مشکلات عدیده ای بوجود می آید.
معمولاًزمان آبگیری استخرها بستگی به شرایط اقلیمی منطقه دارد وهر استانی تاریخ آبگیری حوضچه هایش با استانهای دیگر فرق می کند اما۵ تا۱۰ روزقبل ازکشت ماهی استخر بایدکاملاًآبگیری شده باشد.
سرعت آبگیری:
سرعت آبگیری استخر پرورش ماهی باید متناسب باگونه وکیفیت آب باشد. معمولاًبرای استخر هایی که درآن ماهی کشت می شود ابتدا نصف استخر آبگیری می شود درمورد استخرهایی که جهت پرورماهی گوشتی آبگیری می شود سرعت آبگیری باید طوری باشد که حداکثر در۳روز آب استخر تکمیل بشود.
عمق آبگیری:
عمق استخر ها عامل بسیار مهمی درتعیین عمق آب است .دراستخرهای نوزادگاه عمق آن ۸۰ سانتی متر تا۵/۱ متر،دراستخرهای پرورش ماهی انگشت قد ۱تا۲ متر،ودراستخرهای پرواربندی ۵/۱ تا۲ متر به طور متوسط آبگیری می شوند وعمق آب استخر رسوب گیر حداقل ۳متر.
منبع:سازمان جهادکشاورزی خوزستان
